Nghề đan lát của người Mông La Pán Tẩn

La pán Tẩn là một xã vùng cao của huyện Mù Cang Chải (Yên Bái), đến với La Pán Tẩn du khách không chỉ cảm nhận được vẻ đẹp của quần thể ruộng bậc thang kỳ vĩ mà còn cảm nhận được nhiều điều mới lạ đó là sự đặc sắc của văn hóa, sự ấm áp của tình người và sự đa dạng của các làng nghề truyền thống. Nơi đây người Mông chiếm 90% dân số, nghề nghiệp của họ gắn liền với sản xuất nông, lâm nghiệp do đó những sản phẩm mà họ làm ra cũng để phục vụ cho chính nhu cầu của đời sống hàng ngày. Trong nhiều nghề truyền thống của người Mông La pán Tẩn thì đan lát là nghề thủ công có từ lâu đời của đồng bào. Có lẽ ngay từ khi còn nhỏ người Mông đã được bao bọc bởi những cánh rừng bạt ngàn tre, trúc. Và vì thế, tâm hồn của họ luôn chất phác, mộc mạc và thật gần gũi với thiên nhiên, ngay cả trong cách thể hiện các sản phẩm đan lát của mình.

Người Mông tạo ra được rất nhiều loại sản phẩm đan lát, từ đồ đựng, phương tiện vận chuyển đến một số vật dụng được dùng trong các nghi lễ. Tuỳ từng loại sản phẩm mà người đan sử dụng những nguyên liệu khác nhau chủ yếu là dùng tre và nứa nhưng tốt nhất vẫn là thân cây trúc mà đồng bào trồng ở La Pán Tẩn. Các sản phẩm đều được những người thợ ở đây làm rất công phu, tỉ mỉ, được ken hay quấn bằng tre, nứa hoặc trúc rất độc đáo thể hiện đặc trưng dân tộc tương đối rõ nét như gùi lúa, thúng, canh chủa, mâm, ghế...

Trong các sản phẩm đan lát của đồng bào thì Gùi (Lu cở) của người Mông thuộc loại sản phẩm đặc sắc nhất. Đồng bào thường tranh thủ những lúc rảnh rỗi, những ngày trời mưa không đi nương để cùng nhau tụ họp bên bếp lửa vừa tâm sự, trao đổi chuyện đời sống sinh hoạt, sản xuất vừa đan Lu cở. Đối với đồng bào dân tộc Mông, chiếc gùi không chỉ là đồ đựng thuần túy mà còn là đồ trang trí thể hiện óc thẩm mỹ và bàn tay khéo léo của người đan. Do vậy, trên thân gùi thường có nhiều hoa văn cầu kỳ, thể hiện nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc. Cái gùi gắn liền với cuộc sống của người phụ nữ Mông từ trẻ đến khi về già. Sống ở trên núi, làm nương làm rẫy, phải trèo đèo lội suối, những chiếc gùi đã giúp những người phụ nữ nơi đây có thể trở tất cả những gì cần thiết cho cuộc sống hàng ngày của họ và gia đình. Hạt lúa, củ khoai, nắm rau đều ở trong gùi và trên vai của người phụ nữ mà về nhà. Do những ưu điểm nó có trong lao động sản xuất nên được đồng bào nơi đây sử dụng rất nhiều chính vì thế nó cũng là sản phẩm đan được người thợ đan lát chế tác nhiều nhất.

Không chỉ đan gùi cho người dùng, đồng bào nơi đây còn đan gùi cho cả ngựa nữa mà tiếng Mông gọi là cang chủa. Những chiếc Cang chủa cũng có sức cuốn hút với bất kì một vị khách nào khó tính. Sự cẩn thận, sự trau chuốt trong từng chiếc nan như biến những người thợ thành những nghệ sĩ đang độc tấu trên sàn diễn. Những bàn tay thoăn thoắt xếp những chiếc nan trúc vào đúng vị trí của nó tạo nên những nét độc đáo và riêng biệt trong từng sản phẩm của đồng bào. Cang chủa được người dân sử dụng để đựng những vật nặng để cho ngựa gùi.

Ngoài những sản phẩm chính, người Mông còn làm một số sản phẩm phục vụ cho đời sống hàng ngày như thúng, ghế, mâm, bộ ép xôi... Tùy từng loại sản phẩm, người Mông sử dụng những kỹ thuật đan lát cổ truyền khác nhau. Đan mâm dùng kỹ thuật đan xiên là kỹ thuật phức tạp và khó đan, rất ít người làm được, còn đan gùi dùng kỹ thuật lóng đôi và lóng ba. Người Mông tin rằng đan gùi lúa phải áp dụng nhiều kỹ thuật khác nhau để tạo thành hoa văn thì người sử dụng chúng mới “ăn nên làm ra”.
Đến với La Pán Tẩn hôm nay du khách sẽ nhìn thấy nhiều đổi khác nhưng không vì thế mà nghề đan lát bị mai một, được sự hỗ trợ bảo tồn nghề truyền thống của Sở Văn Hoá, Thể thao và Du Lịch Yên Bái, nghề đan lát của đồng bào La Pán Tẩn đã từng bước được phát triển và trở thành hàng hoá phục vụ cho đời sống của người dân, nhiều gia đình người Mông nơi đây còn sản xuất thêm một số lượng ít các sản phẩm để mang ra chợ bán hay đan các món đồ nhỏ xinh để làm quà lưu niệm cho du khách khi có dịp ghé thăm.

Có thể nói rằng với sự cần cù khéo léo, những người Mông ở xã La Pán Tẩn – Mù Cang Chải đã “thổi hồn” vào tre, trúc tạo ra những sản phẩm giản dị nhưng đầy tiện ích, mang ý nghĩa lớn trong cuộc sống thường nhật của người dân miền sơn cước. Họ đáng được tôn vinh bởi tinh thần lao động siêng năng và cũng chính những con người ấy đã góp phần bảo tồn những giá trị truyền thống và phát triển du lịch của người Mông ở xã La Pán Tẩn nói riêng và huyện Mù Cang Chải nói chung.